ÇALDIRAN
“Bitməyən” bir savaşın gizli tarixindən...
(milli-ideoloji, tarixi pyes / ssenari)
YAZAR: ELŞƏN İSMAYIL
O b r a z l a r:
ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ / XƏTAİ – Azərbaycan Səfəvilər Dövlətinin hökmdarı, Türk soylu Şah, şair, incəsənət xadimi
YAVUZ SULTAN SƏLİM – Osmanlı imperatoru, Türk soylu Sultan
*** *** ***
MEHMET – Osmanlı kəşfiyyatçısı, Qəmbər Əlinin köməkçisi
BANUNUR - Ərdəbil valisinin qızı
QƏMBƏR ƏLİ – Yavuz Sultan Səlimin xüsusi təyinatlı müxbiri, Osmanlı kəşfiyyatçısı
ŞEYX – “Müqəddəs Ali Ocaq” adlı gizli qurumun rəhbəri
“DİLSİZ” ŞAMAN - mağarada yaşayan bir Şaman
AĞA DƏRVİŞ – Təbrizli bir Dərviş
*** *** ***
TACLI BƏYİM – Şah İsmayılın xanımı
AİŞƏ HAFİZƏ SULTAN – Sultan Səlimin xanımı
*** *** ***
HÜSEYN BƏY ŞAMLI - Şah İsmayılın lələsi, Səfəvilər dövlətinin ilk Əmir-Əl-Ümərası (ordu başçısı) və Vəkili
MƏHƏMMƏD XAN USTACLI - Səfəvilər dövlətinin Diyarbəkir bəylərbəyi və Əmir-Əl-Ümərası (ordu başçısı) (1510-1514)
DURMUŞ XAN ŞAMLI - Səfəvilər dövlətinin İsfahan bəylərbəyi
HERSEQLİ ƏHMƏD PAŞA – Osmanlı sədrəzəmi (1 avqust 1512 — 28 noyabr 1514)
QOCA MUSTAFA PAŞA - Osmanlı sədrəzəmi (6 yanvar 1512 — 23 noyabr 1512)
MALKOÇOĞLU TURƏLİ BƏY – Osmanlı sancaq bəyi, ordu başçısı
ŞAHZADƏ SÜLEYMAN - Sultan Səlimin oğlu, şahzadə, ordu başçısı
*** *** ***
HƏMDULLAH FARSİ – Səfəvi dövlətində yazı işlərinə baxan adam, ənənəvi “Mirzə” ləqəbli adamlardan
ABDULLAH ƏL-VAHAB – Osmanlıda dini idarələrdə çalışan adamlardan biri, “Üləma” köməkçilərindən
FİRUZ XOMEYNİ – Səfəvi dövlətində maliyyə işlərindən sorumlu məmur
ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ – əsli Bağdadlı olan Osmanlı taciri
VENESİYA KRALI
ROMA PAPASI
Və epizodlarda:
“ŞAHQULU” XƏLİL AĞA – Osmanlı İmperiyasının şərq əyalətlərindən birində keçmiş məmur köməkçisi, yeni üsyançı
VƏLİD AĞA – Osmanlı İmperiyasının şərq əyalətlərindən birində maliyyə məsələləri üzrə məmur
*** *** ***
Qeyd: bu əsərdə iştirak edən obrazlar və baş verən hadisələr tarixlə əlaqəli olsa da, süjet xəttinə uyğun olaraq yazar tərəfindən müəyyən əlavələr də edilmişdir. Pyes sırf tarixi mahiyyət daşımır, milli-ideoloji təbliğat və əyləncə məqsədiylə yazılmışdır. Baş verə biləcək hər hansı yanlış anlaşılmalara görə, öncədən sizlərdən üzr istəyirik. Məqsədimiz xalqımızı milli birliyimizə dair çağırışa səsləmək və şanlı tariximizin verdiyi ilhamla maraqlı bir əsər yaratmaqdır. Xoş oxular...
*** *** ***
(Oxuyarkən əsərdən film kimi zövq almaq istəyirsinizsə, o zaman hər bir səhnənin əvvəlində sizə təqdim etdiyimiz linkdəki fon musiqisi ilə birlikdə oxumağı tövsiyə edirik.)
Səhnə fon musiqisi:
ƏRDƏBİL ... Yerli paltarlarla maskalan Mehmet bir qəsəbəyə doğru gedərkən təpədə bulaq görür. Biranda susadığını anlayır və oraya içmək üçün gedir. Və bu anda bulağın yanında suyun dolmasını gözləyən bir neçə qız görür. Mehmet onlara baxmayaraq irəliləyir və o zaman Banunuru görür. Bir neçə saniyə sonra ikili göz gözə gəlir. Bundan sonra hər şey başlayır. Gənclər sanki yerlərində donub qalırlar. Onlar ətrafdakılara fikir vermədən bir az da yaxınlaşırlar. Məhz bundan sonra Mehmet arxasında yaxınlaşan insanların addımlarını eşidir və gün işığında görünən kölgələri görür. O, dərhal dönür və öz adamlarını görür, onlara əl ilə işarə edir və oradan çıxır.
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
Osmanlı – Səfəvi sərhədlərində bir qəsəbə… Dağlıq bir ərazidə qurulan çadırlar. Çadırlardan biri. Şahqulunun məkanı … Şahqulu bir neçə adamıyla birlikdə çadırında böyük şair ve 7 Ulu Ozandan biri olan Nəsiminin bir şeirini söyləyərək halbahal olur…
“ŞAHQULU”: Mən itirdim, mən taparam,
Yar mənimdir, kimə nə,
Gah girərəm öz bağıma,
Gül dərərəm, kimə nə.
Gah gedərəm mədrəsəyə,
Dərs oxurum Haqq üçün,
Gah gedərəm meyxanəyə,
Kef çəkərəm, kimə nə.
Sofular haram demişlər
Bu sevda şərabına,
Mən doldurub, mən içərəm,
Günah mənim, kimə nə,
Mən məlamət köynəyini
Özüm geydim əynimə,
Aru-namus şüşəsini
Daşa çaldım, kimə nə.
Sofular səcdə edərlər
Məscidin mehrabına,
Yar qapısı səcdəgahım,
Üz sürtərəm, kimə nə.
Gah çıxaram göy üzünə,
Hökm edərəm qafdan qafa,
Gah enərəm yer üzünə,
Yar sevərəm, kimə nə.
Saxta rəqib belə deyirmiş
Gözəl sevmək çox günah,
Mən sevərəm sevgilimi,
Günah mənim, kimə nə.
Nəsimiyə sordular ki,
Yarın ilə xoşmusan,
Xoş olum, xoş olmayım,
O yar mənim, kimə nə.
Bu zaman bir adam çadıra daxil olur və əlindəki məktubu təqdim edir. Şahqulu dərhal məktubu alır, oxuyur və düşüncəli üz ifadələri ilə adamlarına əmr verir.
“ŞAHQULU”: Sultanımız tezliklə elçi göndərəcəyini söyləmiş və bu üsyanın əsl səbəbini bilmək istəmiş. Biz də ədəbimizə uyğun davranacağıq! Elçi gəlib getməyincə Vəlidlə savaşmayacağıq.
Adamlardan biri: birdən o bizə hücum etsə nə olacaq ?!
“ŞAHQULU”: (qəzəbli ifadə ilə) Vəlid Ağanı yaxşı tanıyıram. Axı mən illərlə onun köməkçisi olmuşam. Ancaq hesablanmayan bir əməl olarsa, lazımı tədbirlər görüləcək! (qəzəbli gözlərlə baxır, əlini qılıncına tərəf aparır)
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
Ertəsi gün ... ƏRDƏBİL. Heydər Ağa (Ərdəbil valisi) Köşkü ... Mehmet malikanənin yaxınlığındakı bir təpəyə qalxaraq evə baxır, bu dəmdə Banunur bağda gəzir ... Bir müddət onu izlədikdən sonra yaxın vaxtlarda oxuduğu Şah İsmayılın bir şeirini xatırlayır və öz-özünə, içdənliklə söyləməyə başlayır.
MEHMET: Məhəbbət bağında bir gül açıldı,
Bir dərdim var, min dərmana dəyişməm.
Yüküm lal-ü-gövhər, mərcan saçaram,
Bir dərdim var min dermana dəyişməm.
Cəmi quşlar dilə gəlir “yazım” der,
Gövəl durnam Şamdan gəlir “güzüm” der,
Mənim yarələrim “duzum, duzum” der,
Bir dərdim var min dərmana dəyişməm.
Qərib bülbül könlüm eylər səs ilə,
Neçələrin ömrü getmiş yas ila,
Arayıb bulduğum Pir həvəs ilə,
Bir dərdim var min dərmana dəyişməm.
Məndə eydər niyazım var özünə,
Gözəl Pirim ayıbım vurma üzümə,
Yarələrim xoş görünür gözümə,
Bir dərdim var min dərmana dəyişməm.
Şah Xətayim məhəbbətə baxaram,
Mən doluyam, mən dolana axaram,
Gözəl Pirim bir dərd vermiş çəkərəm,
Bir dərdim var min dərmana dəyişməm…
Sonra qız onu uzaqdan görür və bir neçə saniyə gözlərinə baxır. Banunur məmnuniyyətlə gülümsəyir və evə qayıdır, Mehmet xoşbəxt bir ifadə ilə oradan ayrılır...
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
Osmanlı – Səfəvi sərhədlərində bir qəsəbə… Dağlıq bir ərazidə qurulan çadırlar. Çadırlardan biri. Şahqulunun məkanı … Şahqulu Sultanın elçisini qəbul edir.
Elçi: Sultanımız deyir ki, başqalarının rüsvayçılığını Xəlil ağa təkrarlamamalıdır. Bundan əvvəlki Şahqulu kimi olmamalısan. Əlbəttə hər şeyin çarəsi var. Bir az səbr etmək və hər şeyi Ali Dövlətimizin yüksək izninə buraxmaq lazımdır!
"ŞAHQULU": (təmkinlə) bizlər həm dövlətimizi, həm də Sultanımızı sevirik. Üsyan etməyə cəhd etmədən əvvəl də lazımi məlumatları göndərmişdik. Amma bilmirəm, niyə Sultanımız ancaq üsyan başlayandan sonra bizi görə bildi? (səsinin tonunu artıraraq) "Vəlid" adlı vələdüzzina səbrimizi daşırıb. Xalqımız xaricdən deyil, daxildə zülm görür. Əgər qeyd etdiyimiz bütün problemlər aradan qaldırılmasa, Sultanımız qısa müddətdə Vəlid və ətrafındakıları edam etməzsə, üsyanımız daha da artacaqdır! (sərt üz ifadəsi ilə görünür)
Sultanın elçisi gərgin vəziyyətdə baxır ...
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
BİR NEÇƏ GÜNDƏN SONRA ... Şahqulunun məkanı ... Şahqulu Xəlil Ağa bir məktub oxuyur.
Məktub: Sən bu diyara da, İslama da, insanlığa da böyük bir qara izsən, Xəlil. Həddini o qədər aşmışsan ki, özünü o qədər itirmisən ki, uzun illər mənim sayəmdə yaşadığını və nüfuz sahibi olduğunu unutmusan. Ancaq sənə son dəfə şans verirəm. Ya əlimi, ətəyimi öpəcəksən, məndən bağışlanma diləyəcəksən, ya da səninlə bərabər bütün sülaləni, soyunu, nəslini bu diyarlardan qazıyacağam...
Şahqulu böyük bir əsəblə məktubu əzər və yerə atar.
"ŞAHQULU": (bir nöqtəyə baxaraq, əsəbi halda) Vəlid, Vəlid. Özünü bu torpaqların sahibi hesab edən, Ərəbdən gəlmə soysuz. Sən hələ Türkmən oğlu Xəlili yaxşı tanımırsan, Vəlid. Mən də əgər bu torpağın öz övladıyamsa, səni bu torpaqlara basdırmağı da yaxşı bilərəm! (yumruqlarını sıxır)
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
AZƏRBAYCANIN CƏNUBİ. SAVALAN DAĞI. Dağın yamacına doğru bir mağara ... Şeyx "Səssiz" Şamandan əvvəl çıxır ...
ŞEYX: (qarşısında diz çökür) Ulu Şaman, de görüm nə edim? Vətənimə və ölkəmə göz dikənlərin gözlərini necə çıxaracağam? Daxili və xarici düşmənləri necə yox edim? Sən hər şeyi bilirsən! (əllərini göyə qaldıraraq) Sən yer üzündəki Uca Göy Tanrının rəmzisən. Bundan əvvəl hər zaman sənə sığındıq. Ulu Şaman, bundan sonra səndən kömək diləyirik.
Şeyx son sözünü deyir və taqəti qalmamış kimi üzü üstə yıxılır. Şaman ona dərin bir baxışla baxır və gözlərini yumaraq qavalına sarılır. Böyük bir ruhani görünüşü ilə qaval çalmağa başlayır. Bu anda uzaqdan gələn ildırım, külək və vəhşi heyvanların səsləri bir-birinə qarışır. Sonda arxada bir Bozqurd görünür, irəli gəlir və danışmağa başlayır.
BOZQURD: keçən dəfə dediyim kimi, xarici düşmənlərə fikir verməyin. Əvvəlcə içinizdəki ilanları təmizləyin. Atalarımız tez-tez deyirdi: "Düşmən içəridə olduqda qapı kilid tutmaz." Ən qısa zamanda içinizdəki xainləri tapın. Yoxsa nə qədər güclü olsanız da, bundan sonra daim məğlub olacaqsınız ... Ey Uca soylu Türk oğulları, atalarına və törələrinə həmişə sahib çıx! Heç vaxt yadları içinizə almayın! Yad ilə bir süfrədə oturmayın! İçinizdəki xainlərə deyil, arxanızı divara söykəyin!
ŞEYX: (böyük çətinliklə danışır) amma xainlər kimlərdir, mənə deyə bilərsiniz?
BOZQURD: onları özün tapmalısan. Bir-birinizlə savaşmaq əvəzinə xainləri tapmaq üçün səfərbər olun! Qurd yalan danışmaz! Qurd Tanrının sözü, Tanrının gözüdür!
Bozqurd getdikcə yox olur. Şaman da qaval çalmağı dayandırır. Şeyx özünə gəlir və oradan ayrılır.
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
BAĞDAD yaxınlığında bir kənd ... Köhnə bir köşkdə, Velid Ağa və Əbu Xilaf Əl-Bağdadi görüşür.
VƏLİD AĞA: (bic-bic gülümsəyir) göstərişlərinizə əməl etdim. Xəlil əvvəlki Şahqulu ilə müqayisədə daha amansız və iddialıdır. Ancaq bir vəzifə, hakimiyyət arzusunda deyil!
ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ: nə istəyir?
VƏLİD AĞA: (üzünü turşudur) xalqın dərdinə düşmüş bədbəxt...
ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ: (düşüncəli və məkrli) nə düşünürsə düşünsün. Əhəmiyyətli olan, onu Sultana və Osmanlı dövlət adamlarına necə tanıtmaqdır. Pulla heç bir probleminiz olmayacaq, narahat olmayın! Sizə lazım olan yalnız Şahqulu ilə Şah İsmayıl arasındakı əlaqəni sübut etmək və üsyanın böyüməsi üçün lazım olan hər şeyi etməkdir!
Vəlid ağa pis-pis gülür.
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
TƏBRİZ yaxınlığında bir ev ... Ağa Dərviş və Şeyx görüşür ...
AĞA DƏRVİŞ: (təlaşlı) Dərvişlər Ərdəbildə Osmanlı casuslarının ola biləcəyini söylədilər, Şeyxim.
Şeyx fikirli baxışlarla baxır və otaqda gəzməyə başlayır ...
ŞEYX: (narahat) əgər elədirsə, hər şey üçün gecikmişik deməkdir.
Baxışırlar ... Şeyx nəsə düşünür ...
AĞA DƏRVİŞ: (təlaşlı) nə edəcəyik?
ŞEYX: (düşüncəli) içimizdəki xainləri tapmaq üçün əvvəlcə Osmanlı casuslarını tutmalıyıq.
Ağa Dərviş Şeyxin nə demək istədiyini başa düşür və başını razılıqla önə əyir.
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
İSTANBUL ... Bir malikanə ... Abdullah Əl-Vahab otağında oturub məktub oxuyur. Bitirdikdən sonra gülümsəyir və öz-özünə danışmağa başlayır.
ABDULLAH ƏL-VAHAB: (hiyləgər baxışlarla) məncə hədəfimizə yavaş-yavaş çatırıq. Məmlükləri aradan qaldırıb Məkkəyə gedən yola çıxmaq, Ərəbləri Osmanlı İmperiyasına bəla etmək üçün ilk növbədə iğtişaşlar və müxtəlif xaoslarla dövləti zəiflətmək lazımdır. Zəiflədək ki, asanlıqla istədiyimiz orqanlara öz adamlarımızı yerləşdirə bilək. Hər şey istədiyimiz kimi getsə, Sultan Səlimi bir bəhanə ilə Türkmənlərə düşmən edə bilsək, Fatehin Osmanlısından tezliklə əsər-əlamət qalmayacaqdır. İstanbulda yeni bir Ərəb Xilafəti yaranır ... (iyrənc tərzdə gülür)
*** *** ***
Səhnə fon musiqisi:
ƏRDƏBİL ... Gecə saatları ... Mehmet bir neçə adamı ilə küçədə gəzir. Daha əvvəl danışıldığı kimi, gizli bir yerdə Qəmbər Əli ilə görüşəcək və fikir mübadiləsi aparacaqdılar. Ancaq hər şey planlaşdırıldığı kimi getmir. Çünki o yerə çatdıqları anda, Ağa Dərviş onları uzaqdan görür ...
*** *** ***
3.BÖLÜMÜN SONU
RƏYLƏRİNİZİ VƏ YENİ BÖLÜMLƏ BAĞLI TƏXMİNLƏRİNİZİ GÖZLƏYİRİK.
