ÇALDIRAN – 6. BÖLÜM

 

“Bitməyən” bir savaşın gizli tarixindən... (milli-ideoloji, tarixi pyes / ssenari)

 

YAZAR: ELŞƏN İSMAYIL

 

O b r a z l a r:

 

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ / XƏTAİ – Azərbaycan Səfəvilər Dövlətinin hökmdarı, Türk soylu Şah, şair, incəsənət xadimi

YAVUZ SULTAN SƏLİM – Osmanlı imperatoru, Türk soylu Sultan

 

 *** *** ***

 

MEHMET – Osmanlı kəşfiyyatçısı, Qəmbər Əlinin köməkçisi

BANUNUR - Ərdəbil valisinin qızı, “Bacılar” adlı gizli təşkilatın üzvü

QƏMBƏR ƏLİ – Yavuz Sultan Səlimin xüsusi təyinatlı müxbiri, Osmanlı kəşfiyyatçısı

ŞEYX – “Müqəddəs Ali Ocaq” adlı gizli qurumun rəhbəri

“DİLSİZ” ŞAMAN  - mağarada yaşayan bir Şaman

AĞA DƏRVİŞ – Təbrizli bir Dərviş

 

*** *** ***

 

TACLI BƏYİM – Şah İsmayılın xanımı, “Bacılar” adlı gizli təşkilatın başçısı

AİŞƏ HAFİZƏ SULTAN – Sultan Səlimin xanımı

 

*** *** ***

 

HÜSEYN BƏY ŞAMLI -  Şah İsmayılın lələsi, Səfəvilər dövlətinin ilk Əmir-Əl-Ümərası (ordu başçısı) və Vəkili

MƏHƏMMƏD XAN USTACLI - Səfəvilər dövlətinin Diyarbəkir bəylərbəyi və Əmir-Əl-Ümərası (ordu başçısı) (1510-1514)

DURMUŞ XAN ŞAMLI - Səfəvilər dövlətinin İsfahan bəylərbəyi

HERSEQLİ ƏHMƏD PAŞA – Osmanlı sədrəzəmi (1 avqust 1512 — 28 noyabr 1514)

QOCA MUSTAFA PAŞA - Osmanlı sədrəzəmi (6 yanvar 1512 — 23 noyabr 1512)

MALKOÇOĞLU TURƏLİ BƏY – Osmanlı sancaq bəyi, ordu başçısı

ŞAHZADƏ SÜLEYMAN  - Sultan Səlimin oğlu, şahzadə, ordu başçısı

 

*** *** ***

 

HƏMDULLAH FARSİ – Səfəvi dövlətində yazı işlərinə baxan adam, ənənəvi “Mirzə” ləqəbli adamlardan

ABDULLAH ƏL-VAHAB – Osmanlıda dini idarələrdə çalışan adamlardan biri, “Üləma” köməkçilərindən

FİRUZ XOMEYNİ – Səfəvi dövlətində maliyyə işlərindən sorumlu məmur

ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ – əsli Bağdadlı olan Osmanlı taciri

VENESİYA KRALI

ROMA PAPASI

 

Və epizodlarda:

“ŞAHQULU”  XƏLİL AĞA – Osmanlı İmperiyasının şərq əyalətlərindən birində keçmiş məmur köməkçisi, yeni üsyançı

HEYDƏR AĞA – ƏRDƏBİL valisi

MİRZƏ ƏLİ – LAHİCAN, GİLAN hakimi...

 

*** *** ***

 

Qeyd: bu əsərdə iştirak edən obrazlar və baş verən hadisələr tarixlə əlaqəli olsa da, süjet xəttinə uyğun olaraq yazar tərəfindən müəyyən əlavələr də edilmişdir. Pyes sırf tarixi mahiyyət daşımır, milli-ideoloji təbliğat və əyləncə məqsədiylə yazılmışdır. Baş verə biləcək hər hansı yanlış anlaşılmalara görə, öncədən sizlərdən üzr istəyirik. Məqsədimiz xalqımızı milli birliyimizə dair çağırışa səsləmək və şanlı tariximizin verdiyi ilhamla maraqlı bir əsər yaratmaqdır. Xoş oxular...

 

*** *** ***

 

(Oxuyarkən əsərdən film kimi zövq almaq istəyirsinizsə, o zaman hər bir səhnənin əvvəlində sizə təqdim etdiyimiz linkdəki fon musiqisi ilə birlikdə oxumağı tövsiyə edirik.)

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSTANBUL ... Qara geyimli və qara maskalı adamlar meydana tərəf gedirlər. Şahkulu əlləri balı halda onların arxasında və ətraflarında bir neçə Osmanlı yeniçəri var ... Meydanın ortasında bir neçə Osmanlı sarayının məmuru, dorağacı və əhali var... Və məmurlardan biri irəli gəlir və Şahkulu haqqında verilən hökmü oxumağa başlayır ... Şahkulu onu eşitmir, çünki xəyalları onun çox-çox uzaqdadır. Uşaqlıq illəri, bu zamana qədərki həyatı və d. hadisələr gözləri önündə canlanır ... Pir Sultan Abdal, Şah Xətai və qəlbini fəth etmiş bir çox şairin şeirlərini hər zaman sevinclə necə əzbərlədiyini xatırlayır - bir üsyan, bir qurtuluş və azadlıq nəğməsini oxuduğunu təsəvvür edir. O vaxt Pir Sultan “Şaha gedərəm” şeirini xatırlayır və öz-özünə deyir.

“ŞAHQULU”  XƏLİL AĞA: Qarşıda görünən hey dost, nə gözəl yayla,

Bir dəm sürəmədim vallah, gedərəm böylə.

Ala gözlü Pirim, Pirim sen hümmət eylə,

Mən də bu yayladan hey dost, Şaha gedərəm.

—

Əgər göyərübən hey dost, bostan olarsam,

Bu xalqın dilinə hey dost, dastan olarsam,

Qara torpaq səndən, səndən üstün olarsam,

Mən də bu yayladan hey dost, Şaha gedərəm.

—

Alınmış dəstəmaz hey dost, aldırarlarsa,

Qılınmış namazım hey dost, qıldırarlarsa,

Sizdə “Şah!” deyəni hey dost, öldürərlərsə,

Mən də bu yayladan hey dost, Şaha gedərəm.

—

Pir Sultan Abdalam, hey dost, dünya durulmaz,

Getdi gedən ömür, ömür geri dönülməz,

Gözlərimdə Şah yolundan ayrılmaz,

Mən də bu yayladan hey dost, Şaha gedərəm...

Cəllad ipi Şahqulunun boynuna salır. Şahqulu insanlara sonuncu dəfə baxır. İnsanların göz yaşları və ürəklərində kədərlərin olduğunu anlayır. Sonra məmurlara baxır. Hamısının özündən necə razı olduğu görünür. Hamısı öz mənafeləri üçün çalışan vicdansızlardır - deyə, düşünür Şahqulu... Cəllad Şahqulunun ayaqları altındakı taxta parçasına təpik vurur və Şahqulu boğulmağa başlayır. Bu anda ona baxan bir cüt hiyləgər gözlər uzaqdan görünür - o, Abdullah əl-Vahabın gözləridir...

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSFAHAN… Bəylərbəyi Durmuş Xan Şamlının malikanəsi... Casuslarla Durmuş Xanın adamları arasında böyük bir qarşıdurma yaranır. Hər iki tərəfdən ölən və yaralananlar olur. Uzun çəkən çəkişmədən sonra bir casus sağ qalır ve qaçarkən Durmuş Xanın özü onu yaralayır. Ona yaxınlaşır ve qılıncını ona doğru çəkir…

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

ƏRDƏBİL… Mehmet zindanda oturarkən mühafizəçilərdən biri hücrəsinin qapısını açır. Mehmet təəccüblənir və ayağa qalxır. Elə bu anda mühafizəçinin arxasında qara paltarlı bir qadın görünür. Mehmet ona baxır ve onu dərhal tanıyır. Çünki o, sevdiyi qadın Banunurdur.

MEHMET: (təəccüblü) Banunur?

Banunur onu qucaqlayır. O vaxt mühafizəçi oranı tərk edərək cütlüyü tək buraxır.

BANUNUR: (böyük həsrətlə və məhəbbətlə) gəldim, sevgilim, gəldim, igidim.

MEHMET:  (sevinclə) necə gəldin? Tanrım, bu gerçəkdir?

BANUNUR: (həyəcanlı) atamla danışacağam. Səni buradan xilas edib evlənəcəyik.

MEHMET:  (gülümsəyir) çox xoşbəxtəm. Hər şey çox gözəldir ... Əlavə heç nə soruşmaq fikrində deyiləm.

BANUNUR: (sevinclə) narahat olma, hər şey yaxşı olacaq!

Göz-gözə baxırlar.

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSTANBUL… Yavuz Sultan Səlim gecə otağında yatarkən, bir neçə qara maskalı adam otağa girir. Sultan oyanıb onları görənə qədər qalın bir iplə ona hücum edirlər. Tərəflər arasında böyük qarşıdurma yaranır və son olaraq Sultan Səlim ölməmək üçün mübarizə aparır. Bu zaman atası Sultan Bayazid maskalıların arxasında görünür. Yavuz Sultan Səlim təəccüblü gözləri ilə atasına baxarkən, maskalılar onu boğur və Sultan yuxudan oyanır ...

YAVUZ SULTAN SƏLİM: (qorxuram və əsəbiləşirəm) ey Tanrım, bu nə yuxu idi. Atam niyə məni öldürməyə çalışdı? Nə baş verir? Bu kabusu ən qısa müddətdə yozmalıyam. Bu xəyalın bir şeyə işarə etdiyinə əminəm.

Tələsir və yanında olan kiçik qəhvə stolundakı stəkandan su içir.

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

ƏRDƏBİL… Səhər Banunur köşkdə atası ilə danışır.

BANUNUR: (hirsli) sən məni başa düşmürsən, ata. Mən Mehmetə aşiqəm və nə olursa olsun onunla evlənmək istəyirəm ...

Atası qəzəbli görünür və təsbehini əlinə keçirir ...

HEYDƏR AĞA: (hirsli) mən bir Osmanlı casusuna qız vermərəm!

BANUNUR: (qarşısındakı masa üzərində olan hər şeyi hirslə dağıdır) unutma ki, mən "Bacılar"-danam, ata! İstədiyim hər şeyi etməkdə azadam!

Əsəbi halda baxışırlar...

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

TƏBRİZ… Şah Sarayı ... Şah İsmayılla Şeyx görüşür ...

ŞEYX: (düşüncəli) qorxuram ki, bizi elə bir girdaba sürüklədilər ki, qurtuluşumuz çox çətindir ...

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (düşünür) hər şey o qədər sürətlə irəliləyir ki, sanki müharibə hər an başlaya bilər.

ŞEYX: Dərvişlər xəbər verdilər - Şahqulu edam edilib.

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (dərin bir ah çəkir) heç bir şey edə bilməzdim. Və belə bir zamanda ...

ŞEYX: (ehtiyatlı) başa düşürəm. Ancaq millətimizin rifahını təmin edə bilmiriksə, onda bu dövlət niyə mövcuddur?

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (düşünür) düz deyirsən. Amma Şeybani Xan ilə yaşadığımı Sultan Səlimlə ilə yaşamaq istəmirəm. Buna görə də məktub yazdım, görüşəcəyəm!

ŞEYX: təhlükəli ola bilər. Ehtiyatlı ol. Düşmənlər indi fürsət axtarırlar ...

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (gülümsəyərək) mən hər zaman təhlükə içində olmuşam. Xatırlamırsan?

ŞEYX: (dərin bir ah çəkir) bəli. Uşaqlıqdan bəri rahat bir gün görmədin sən...

 

 *** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

LAHİCAN… İLLƏR ÖNCƏ ... Bölgə hakimi Mirzə Əli və Şeyx bir köşkdə görüşür ...

ŞEYX: (dərin baxışlarla) məni yaxşı dinlə, Mirzə. İsmayıl bizim xilaskarımız olacaq! Ona görə də onu Rüstəmin adamlarından qorumalıyıq. Qardaşı Sultan Əli aldadılaraq öldürüldü. İbrahim xəstədir. Ümidimiz yalnız İsmayıldır.

MİRZƏ ƏLİ: (sakit bir üz ifadəsi ilə) səni çox yaxşı başa düşdüm, Şeyx! Nə qədər ki, İsmayıl Səfəvi mənim torpağımdadır, onu məndən heç kim ala bilməz! (ciddi və sərt) Lazım olsa, Rüstəm özü də gələcək. Ancaq öləcəyəm və onun əmrinə girməyəcəyəm!

ŞEYX: (gülümsəyir) Uca Tanrı səni qorusun!

Şeyx vidalaşandan sonra vaxt sakit keçir ... Ancaq bir müddət sonra Rüstəmin adamları gəlirlər. Çöldəki qarışıqlığın səsini eşidən Mirzə Əli onların yanına gəlir.

Adamlardan biri: (əsəbi) çəkil, Mirzə, yoxsa Rüstəmə cavab verə bilməzsən.

MİRZƏ ƏLİ: (sakit bir ifadə ilə) Allah səni hidayətə gətirsin, sən nə edirsən?

Adam: İsmayıl Səfəvini bizə təslim edəcəksən. Bir sirr kimi gizlədirsən, üzündən bilinir.

MİRZƏ ƏLİ: (əllərini göyə qaldırır) Uca Yaradana and içərəm ki, mənim elə bir sirrim yoxdur!

Adam: (əsəbi) qan çıxar, Mirzə!

MİRZƏ ƏLİ: (gülümsəyərək yavaş-yavaş əsəbiləşir) veriləcək bir həyatımız var və o da Allahadır!

Bu dəfə Şeyxin adamları gizləndikləri yerləri tərk edərək Mirzə Əlinin adamları ilə birləşirlər. Gələnlər qısa müddət ərzində mühasirəyə alınır.

MİRZƏ ƏLİ:  (sakit bir üz ifadəsi ilə) düşünürəm ki, başınız gövdənizin üzərindəykən burdan gedin!

Adamlar çıxılmaz vəziyyətə düşdüklərini anlayırlar və gedirlər. Şeyxin adamları isə onları təqib edərək yolun kənarındakı bir yerdə tələyə salır və hamısını öldürürlər. Bu xəbər Şeyxə çatanda Mirzə Əlinin evinə qayıdır və birlikdə İsmayılın gizləndiyi qalaya gedirlər. Orada kiçik İsmayıl hər ikisini görəndə sevinir və gülümsəyir. Şeyx onun başını sığallayır.

ŞEYX: (həyəcanlı və sevincli) hamımız sənin yolunda öləcəyik, mürşüdüm, amma sən bütün xalqımızın xilaskarı olacaqsan!

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

TƏBRİZ… İNDİ... Şah Sarayı ... Şeyx və Şah İsmayıl danışır ...

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (duyğusal) o gün məni qorumasaydın, bəlkə bu günləri görməzdik.

ŞEYX: (gülümsəyərək) Dilsiz Şaman sənin adını mənə deyəndə başqa yolum yox idi. Sən bütün Türkman elinin rifahı üçün seçildin.

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: mənim (duyğusal) qardaşlarım öldü, amma ...

ŞEYX: (duyğusal) məgər hamımız vətən uğrunda ölməyə and içməmişik?

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ: (qürurlu) bəli! Azərbaycan bütövləşənə qədər mən rahatlaşmayacam! Ona görə də Osmanlı ilə savaşdan qaçıram. Şimalda bizi gözləyən çox sayda qardaşımız var! Şirvanşahları məhv edib o torpaqları birləşdirəcəyik! And olsun Tanrıya, əgər ömrüm çatmazsa, övladlarımdan biri bu vəzifəni mütləq şərəflə yerinə yetirəcək və bir gün Azərbaycan bütövləşəcək! (duyğulanır)

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSTANBUL… Sultan Sarayı ... Yavuz Sultan Səlim və həyat yoldaşı Aişə Hafizə Sultan yemək yeyərkən danışırlar ...

YAVUZ SULTAN SƏLİM: (yorğun gözlərlə) bu gecə çox pis bir kabus gördüm, Sultanım.

AİŞƏ HAFİZƏ SULTAN: (narahat və maraqlı) nə ilə bağlı idi?

YAVUZ SULTAN SƏLİM: (düşüncəli) bilmirəm, tam başa düşə bilmədim. Ancaq atam məni öldürməyə gəlmişdi.

Aişə Sultan təəccüblənir və yeməyi dayandırır.

AİŞƏ HAFİZƏ SULTAN: nə deyirsən?

YAVUZ SULTAN SƏLİM: (düşüncəli) bu yuxunu necə yoza bilərik?

AİŞƏ HAFİZƏ SULTAN:  (düşüncəli) bilmirəm. Ancaq Qam Ana ilə danışmalıyam. Nə desə, o da olacaq.

Fikirli halda baxışırlar...

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSFAHAN… Durmuş Xan öz malikanəsində adamları ilə danışır.

DURMUŞ HAN ŞAMLI: nə deyirsiniz? Adam danışmır, biz nə edəcəyik? Öldürməyin də əhəmiyyəti yoxdur!

Adamlarından biri: (bir müddət düşündükdən sonra) düşünürəm ki, onu buraxaq.

DURMUŞ HAN ŞAMLI: (təəccüblü) niyə?

Adamlarından biri: (düşüncəli) mən əminəm ki, bu hadisə farslarla bağlıdır. Və sizə qərarınızı dəyişmək üçün təzyiq etmək istəyirlər. O adamı öldürsək, xainlər ikinci planla gec-tez yenidən gələcəklər. Ancaq onu buraxıb təqib etsək, "ilanın başını" da tapacağıq.

Hamı fikri bəyənir və bəyənirlər. Durmuş Xan düşünür.

DURMUŞ HAN ŞAMLI: (düşüncəli) haqlısan. Gəlin izləyək. Sahibinə qaçacaq əlbəttə.

Gülümsəyərək danışmağa davam edirlər ...

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

DİYARBƏKİR… Bir karvansaray ... İçəri 3-4 quldur girir. Küncdəki bir masada onları gözləyən Əbu Xilaf Əl-Bağdadi ilə görüşürlər.

ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ: (hiyləgər bir görünüşlə) min illik Türk yurduna sahib olmaq istəyirsinizmi?

Quldurlar bir-birlərinə təəccüb və sevinclə baxırlar ...

Quldurbaşı: necə olacaq?

ƏBU XİLAF ƏL-BAĞDADİ: (hiyləgərcəsinə gülümsəyir) onu bizə buraxın. Diyarbəkiri və ətrafını Türklərdən təmizləyəcəyik! Və bu Türk yurdunu öz paytaxtınız elan edəcəksiniz!

Quldurbaşı: Şərqdəki torpaqlar da bizim olacaqsa, yaxşı fikirdir.

Baxışırlar...

 

*** *** ***

 

Səhnə fon musiqisi: 

İSFAHAN… Bir casus gecə boyu yola davam edir. Köhnə bir daxmaya rast gəldikdə ara verib ətrafına baxır. Arxasında heç kimin olmadığını düşündükdən sonra içəri girir. Orada paltarını dəyişir və yoluna davam edir. Bir müddət sonra qarşısına bir çay çıxır. Çaya enib kiçik bir qayıqla çayın o biri tərəfinə keçir. Bu zaman onu təqib edən bir neçə nəfər böyük bacarıqla gizlənərək onun arxasınca gedirlər ... Sonda casus bir malikanəyə girir. Orada Firuz Xomeyni ilə danışır. Casusun ardınca gedən adamlar hər şeyi diqqətlə izlədikdən və danışdığı adamın kimliyini müəyyən etdikdən sonra geri dönürlər.

Səhər ... Firuz Xomeyni malikanədən çıxarkən Qızılbaş əsgərlərini görür və çaşır.

FİRUZ XOMEYNİ: (çaşqınlıqla) cənablar, nə edirsiniz? Mən Səfəvi dövlətinin hörmətli məmuru olduğumu sizə xatırladıram?

Bu zaman Durmuş Xan Şamlı gizləndiyi arxa cərgədən çıxır.

DURMUŞ XAN ŞAMLI: (qəzəbli bir təbəssümlə) Qızılbaş dövlətinə xəyanət etdiyiniz üçün edam olunacaqsınız, Firuz Xomeyni bəy!

Firuz Xomeyni qorxur və geri çəkilir ...

 

*** *** ***

 

6. BÖLÜMÜN SONU

RƏYLƏRİNİZİ VƏ TƏKLİFLƏRİNİZİ GÖZLƏYİRİK…

XOŞ İSTİRAHƏTLƏR…