Bizdə "göz dəyməsi" adlandırılan inanc digər gillərdə "şeytan gözü" və ya "şeytan baxışı" adlandırılır. “Göz dəyməsi” tam olaraq belə xarakterizə olunur: məsələn, bir ana övladını gözəl geyindirib gəzintiyə çıxarır. Bu əsnada bir qadın yaxınlaşıb uşağı oynadır. Ana ilə övlad evə qayıtdıqdan sonra uşaq ishal olur. Bu yerdə ananın fikrincə övladına bir az öncə qarşılaşdıqları qadının gözü dəymişdir. Diqqət etdinizsə, burada uşağı oynadan qadının hər hansı bir pis niyyəti yox idi. Zatən burada əsas problem də gözü dəyən adamın pisliyi yox, qısqanclığıdır.

Şaxta Baba və digər buna bənzər inanclar uşaqlarda uşaq yaşların qüvvət olub, zamanla öz gücünü itirdiyi halda, göz dəyməsi, nəzər inancı yaş ötdükcə daha da qüvvətlənir. Nəzər inancının əsas gücü baxışın ruhla bütünləşməsidir. Baxış danışığa nəzərən daha təsirlidir. Nəzər birbaşa insana nəzər kəsilir və daha duyğusaldır. Yəni bir çoxumuz müxtəlif vaxtlarda arxamız çevrili olduğu halda belə kiminsə bizə baxdığını hiss etmişik.

Göz dəyməsi ilə əlaqəli ən çox qəbul edilən fikir gözdəki əksetmədir. Məsələn, əgər qarşınızdakı birinin gözlərinə diqqətlə baxsanız, onun gözlərində görüntünüzün əks etdiyini görərsiniz. Qədim insanlar sudan, güzgüdən əks olunan görüntülərinin onların ruhlarına aid olduğuna inanırdılar. Qarşısındaki insanın gözlərində öz kiçik görüntülərini görərkən təhlükədə olduqlarını, ruhlarının həmin insanın gözünün içində həbs olunduğunu hesab edirdilər.

Bu qorxunun dünya səviyyəli qlobal bir inanca dönüşməsinin, indiki İraqın yerləşdiyi topraqlarda yaşamış qədim Şumerlərdən qaynaqlandığı düşünülür. Şumerlərin inanclarına görə, bəzi insanlar sadəcə baxmaqla suları qurudar və bunun da nəticəsi olaraq ölümə səbəb ola bilərlər. Daha sonralar nəzərin, göz dəymənin müəyyən nəsnələrin quruyub çəkilməsinə səbəb ola bilməsi düşüncəsi də inkişaf etdi. Məsələn, uşaqların ishal olub orqanizmlərinin maye itirməsi, anaların və süd verən heyvanların südlərinin quruması, kəsilməsi və ya kişilərin cinsi aktivliklərini itirməsi və s. Görünən odur ki, bu misalların hamısında bir maye quruyub çəkilməsi yer almaqdadır.

Bu inanc qısa müddət ərzində şərqdə Hindistana, qərbdə Portuqaliya və İngiltərəyə, şimalda Skandinaviyaya qədər yayıldı. Belə bir “məşhur” inancdan xəbərsiz olan Amerika, Asiya, Afrika və Avstraliyaya isə bu, səyyah, dənizçilər və köçkünlər vasitəsilə gedib çıxdı. Amma hazırda hələ də Çin, Koreya, cənub-şərqi Asiya (Güneydoğu), Avstraliya, Amerika və Afrika səhralarının cənubunda belə bir batil inanc mövcud deyildir.

Bu inanca, daha çox göy gözlü insanların gözünün dəyməsi, nəzəri faktı Anadolu və Qafqaz bölgələrində əlavə olundu. Bunun üçün də həmin ərazilərdə yaşayanlar, başda uşaqlar olmaqla göz dəyə biləcək hər yerə nəzərdən qorunmaq üçün göy göz şeklinde, şüşədən hazırlanmış göz mucuğu asırlar.

baki-baku.az