Diqqəti dini dözümlülüyə çəkmək istəyirəm. Reallıq və nəzəriyyə haqqında yazacam. Nəzəri olaraq İslam digər dinlərə qarşı tolerantdır  və hörmət etməyi qəbul  etmişdir. Bunu bütün islam əsərlərində görə bilərik. Hz. Məhəmmədin həyatına baxdığımız zamanda bunu açıq şəkildə görürük.  XIV əsr  bundan əvvəl İslam Peyğəmbərinin digər din nümayəndələrinə (xristian, induizm) qarşı münasibəti nümunə göstərilə bilər. Dini misyonerlikdə də  islam nəzəriyyəsinin, Peyğəmbər fəaliyyətinin nümunə göstərilməsi doğru olardı.  Məhz misyonerliyin uğurlu olması üçün dini dözümlülüyün yüksək olması əsas şərt hesab olunmalıdır.

Bəs reallıq nədir ?  Heç bir  şərh vermədən yazmaq istəyirəm. Əvvəlcədən qeyd edimki bizim reallığımız çox acınacaqlıdır. Qarşımızdaki birinin başqa dinə qulluq etməsinə nə dərəcədə səbr edə bilirik ? Onların adətinə, onların fikirlərinə nə qədər tolerant yanaşa bilirik ? Məncə bu sualların cavablarını hamımız belə deyəcəyik :  “ Biz hərkəsi qəbul edirik, hörmət edirik “ ancaq əminlikə qeyd edə bilərəm ki düşüncələrimiz bu fikirləri söyləməyəcək. Ən səbrli (dini  dözümlülüyü yüksək olan) şəxs belə oradan uzaqlaşmağa çalışacaq. Sonrada hər birimiz hayqıraraq deyirik ki, “ Dinlər arası dialoq olmalıdır”

Biz təcrübəmi sizlərlə paylaşmaq istəyirəm .

Həftənin bazar günü BDU İlahiyyat fakültəsinin tələbələri ilə Provaslav kilsəsinə getmişdik. Səfərimizin məqsədi xristian dini ayinləri ilə tanış olmaq, canlı müşahidə etmək idi. Təxminən iki saat davam edən ayinin sonunda keşiş ilə aramızda dialoq oldu və bizi maraqlandıran suallarımıza cavab tapmağa çalışdıq. Kilsə səfərimiz maraqlı təəssüratlarla yadda qaldı. Məqsədim səfərimizin maraqlı olmasını qeyd etmək deyil. Məqsədim orada yaranan situasiyaları sizlərə çatdırmaqdır.

İlk təəssürat : Boğazından xaç asmış yaşlı bir kilsə xadimi əlində bir qutu (nəzir qutusu) tutaraq oradakı şəxslərə yaxınlaşır və ianə toplayırdı. Məndə qutuya kiçik bir ianə atdım. Ona görə yox ki mən xristianam  və ya başqa bir şey... Sadəcə insanlıq xatirinə. Yoldaşlarım mənim bu hərəkətimi bir mənalı qarşılamadı və bəzi simalarda mənə qarşı inciklik (bəlkədə qəzəb) gördüm. Məgər İslam insanlıq naminə xristiana kömək etməyi qadağanmı edir ?

İkinci təəssürat : Keşişə suallar verdik və bu sualların ikisi çox önəmli idi. İlk sual xristianlarda çaxırın haram olmaması  ilə bağlı idi. İkinci sual isə xristianlar arasında olan məzhəblər və münasibətlər idi ki,  keşiş buna maraqlı cavab verdi : "Şərab içmək xristian dinində şərt deyil sadəcə İsanın son axşam yeməyi rəvayətinə görə  bizlərdə (xristianlar)  adət halını almışdır. İkinci sualımıza cavab verən keşiş ilk əvvəl Ukraynadakı  xristian qarşıdurmasını diqqətə çəkdi və bunun bənzərini İslamda olduğunu söylədi (Misir, Suriya). Son olaraq keşiş belə dedi : “Masa arxasında şərab içmək , küçədə qan tökməkdən daha yaxşıdır”.

Bəli maraqlı fikirdir. Kim üçünsə doğru , kim üçünsə yanlışdır. Bəs sizin üçün necə ?  Necə olmalıdır ?

Ümümi  insanlıq naminə bir-birimizə hörmət etməliyik mi ?  Yoxsa din, məzhəb ayrılığı zəminində hələ də mübarizə aparmalıyıq mı ?

Düşünün ... Hamımızı birləşdirən bir dəyər var... Biz insanıq...