Məqaləyə başlamazdan öncə hörmətli Türkiyəli araşdırmaçı, yazar Hasan Saraç`a bu proyekt də şəxsən yardımına görə minnətdarlığımı bildirirəm!
Siqmund Fred, vaxtının çox hissəsini yuxunun psixoloji təsirini araşdımağa ayırmışdı. Ancaq 1908-ci ildə fantaziya ilə yaradıcılığın kəsiştiyi nöqtəyə yönəlmiş “Yaradıcı yazarlıq vəxəyal qurmaq” adlı məqaləsini yazdı.
Onun fikirləri bəzi ciddi ziddiyyətlər doğursa da, psixologiyanın müasir anlayışı içərisində əsaslı bir yer tutmağa davam edir.
Təhmin ediləcək kimi Siqmund valideyinlərin uşaqlarındakı izlərini axtararaq işə başladı və yaradıcı yazarlıqda romantik investisiyanın önəmini vurğuladı.:
“Uşaqlıq vaxtlarının xəyal qurmaq əməliyyatlarına dair ilk izlərinə baxmağımız gərək deyilmi? Normal uşağın etdiyi əlamət oyun oynamaqdır. Biz hər uşağın oyun oynayarkən yaradıcı bir yazıçı kimi davrandığını, öz dünyasını yaratdığını, beləliklə də özünü xoşbəxt edəcək şeyləri yenidən düəltdiyini deyə bilmərikmi?
Bir uşağın öz yaratdığı dünyanı ciddiyə almadığını düşünməyin özü belə yanlışdır. Əksinə, bilirik ki, hər bir uşaq yaratdığı dünyanın hər bir detalını ciddiyə alar və üstəlik, duyğu, hisslərini də buraya əlavə edər.
Hər bir uşaq oyun dünyasına qatdığı duyğularını gerçəkdən asanlıqla ayırır və xəyalında qurduğu düşüncələr, hadisələri ilə reallıq da gördükləri arasında bağlantı qurmağı sevər. Baxın, elə bu bağlantılar uşaqlıq oyunlarını fantaziyadan ayırar.
Yaradıcı yazar da bir uşağın oyun oynayarkən etdiyini təkrarlayar. Ciddi yanaşdığı bir utopik dünyasını yaradar və onu gerçəklikdən kəskin şəkildə fərqləndirərək hisslərini qatar. ”
Fred, daha sonra Henri Miller`in ondan 30 il sonra yaratdığı məşhur “yaradıcılıq gündəliyi”ndəki kimi yaradıcı formanın zaman yolçuluğuna yönələr:
“Fantaziyanın zamanla münasibətləri çox önəmlidir. Utopiyanın bizim düşüncə gücümüzün idarə etdiyi 3 zaman forması arasında gəzdiyini rahatca deyə bilərik. Beyin, idarə etdiyi subyektin hərəkətə gətirən bəzi aktual izlənimlərlə durumlarla münasibət içində olur. Subyektin əsas arularını həyata keçirən vəziyyət olduğunda zehin, yaddaş da yer alan bu arzunun daha öncə düşünülmüş təcrübələrinə geri dönər; o an ki, arzuyu fikirləşməli gələcəklə bağlı vəziyyət yaradar.
Zehnin yaratdığı şey qaynağını, ayıran vəziyyətdən və beyindən alan bir xəyal ya da sadəcə bir fantaziyadır.
Beləcə, keçmiş, indiki zaman və gələcək içlərindən keçən arzu sayəsində bir yerdə yer almış olur.
Fred, yaradıcı yazarlıqla oyunun paralelliyini sintezləyər:
“Xəyal qurma kimi bir parça yazarlıq, uşaqlıq çağında oynalınan oyunun davamıdır və onun yerini doldurar.”
Fred, bizim xəyallarımızın gizli təbiətini araşdırmaya davam edər və xəyallarımızı başqalarıyla paylaşmağımızı əngəlləyən bir utanclığın olduğunu iddia edir. Həmçinin, Fred, yaradıcı yazarların fantaziyalarını açıqlayarkən aldığı zövqə necə qalib gəlməsini açıqlayır:
“Yazıçının bunu necə bacardığı ən müqəddəs sirridir; təməl sənət poetikası, hər bir eqosu ilə digərləri arasında yüksələn əngəllər ilə bağlantı quran bizlərin iyrənmə hissinə qalib gələ bilmək texnikasını tapa bilmədiyimizlə bağlıdır. Bu texnika ilə istifadə edilə biləcək metodlarından ikisini tapa bilərik.
Yazar, öz egoistik xəyalların xarakterini dəyiştirərək ya da gizlədərək yumşaldır və bizi fantaziyaların təqdimatı ilə zövqün tamamən usula uyğun halını (bu estetikdir) göstərərək ayartır. Biz daha dərinlərdəki ruhsal qaynaqlardan əldə edilən daha böyül həzzləri mümkün edən bu duruma təşviq payı da “ön həzz” ismini verərik.
Məncə, yaradıcı bir yazarın bizə təqdim etdiyi tüm estetik həzzlər bu cür duyğunun özəlliyidir və bizim yaradıcı bir çalışmadakı gerçək bəyənimiz zehnimizdəki geriləmələrin özgürləşməsilə ortaya çıxar. Hətta bu təsirin az olmaması yazarın bizə özümüzü cəzalandırmadan ya da utanmaq hiss etmədən şəxsi xəyallarımızı bəyənmə imkanı verməsindən qaynaqlanır deyə bilərik.
Mirəsəd Əfəndi ©, 2014
Hasan Saraç ©, 2014
Yazar.in ©, 2014
hasansarac.net ©, 2014.
edebiyyathaber.net ©, 2014
